Jak w języku polskim dzielimy wyrazy? Od czego zależy podział danego słowa? Jakie są zasady dzielenia wyrazów? Odpowiedzi na te pytania i wiele innych znajdziesz w poniższym artykule.
Dzielenie wyrazów – kryteria
W polszczyźnie istnieją dwa kryteria, na których opieramy dzielenie wyrazów przy przenoszeniu do następnego wiersza. Pierwszym jest kryterium fonetyczne, dotyczące przenoszenia części wyrazów zgodnie z ich podziałem na sylaby, np. pio-ru-no-chron, do-mek, ma-ma. Drugim zaś kryterium morfologiczne, zgodnie z którym wyraz do następnego wiersza można przenieść w miejscu jego podziału na rdzeń i przedrostek, np. pioruno-chron, niedo-wład, krasno-ludek.
Podczas gdy w mowie możemy niektóre wyrazy dzielić na sylaby na kilka sposobów (np. grzą-dki lub grząd-ki), to w piśmie możemy stosować wyłącznie podział na rdzeń i przyrostek (grząd-ki), czyli kryterium morfologiczne, które w większości przypadków jest nadrzędne.
Zasady dzielenia wyrazów
Wyrazy i jednostki niepodzielne
Zgodnie z obowiązującymi w języku polskim regułami nie dzielimy:
-
wyrazów jednosylabowych (np. sęp, sad, pies, kot);
-
połączeń literowych oznaczających jedną głoskę (sz, cz, rz, ch, dz, dź, dż, dzi), np. du-szek;
-
połączeń spółgłoski, litery i oznaczającej jej zmiękczenie oraz samogłoski, np. mia-sto, pie-nią-dze;
-
połączeń głosek au i eu, które należą do jednej sylaby, np. Eu-ro-pa.
Podział grup spółgłoskowych
W niektórych wyrazach występują mogące sprawiać trudności grupy samogłoskowe. Reguła mówi, że możemy wówczas dokonać następującego podziału:
-
grupę spółgłosek przenosimy do następnego wiersza lub dzielimy, ale pamiętając, że co najmniej jedna ze spółgłosek powinna znaleźć się w drugiej, czyli przenoszonej części wyrazu, np. war-stwa, wars-twa, warst-wa;
-
w przypadku grup spółgłoskowych, których nie dotyczy kryterium morfologiczne (np. mbr), trzeba wybrać taki punkt podziału, aby grupa spółgłosek przenoszona do następnego wiersza rozpoczynała jakiś polski wyraz, np. ocem-brować;
-
w przypadku takich samych grup spółgłoskowych podziału dokonujemy w taki sposób, by jedną literę przenieść do następnego wiersza, np. idyl-la, pan-na, get-to (inną zasadę stosujemy tylko w odniesieniu do obcych wyrazów złożonych, gdzie nadrzędna jest zasada podziału w miejscu złożenia, np. Gross-mann).
Oddzielanie przedrostków i przyrostków od rdzenia
Gdy chcemy oddzielić przedrostek od rdzenia, ale podział wyrazu na sylaby nie pokrywa się z podziałem na cząstki morfologiczne, wówczas pierwszeństwo ma kryterium morfologiczne. Dotyczy to zarówno przedrostków zakończonych na spółgłoskę (bez-, nad-, naj-, ob-, od-, pod-, przeciw-, przed-, roz-, wes-, wez-), jak i na samogłoskę (do-, na-, nade-, o-, obe-, po-, prze-, przy-, u-, wy-, za-), np. przed-szkole, nad-wrażliwy, o-znajmienie, za-strzelić, przeciw-nik.
Jeśli jednak przejrzystość podziału wyrazu na przedrostek i rdzeń jest zatarta, można dopuścić inne sposoby podziału wyrazu, np. o-twór lub ot-wór.
Podobne zasady dotyczą wyrazów obcych oraz z obcymi przedrostkami, takimi jak: ad-, anty-, de-, eks-, ekstra-, hiper-, hipo-, inter-, kontr-, post-, pro-, super-, trans-, np. anty-depresant, trans-port.
Warto zaznaczyć, że kryterium morfologiczne jest nadrzędne względem podziału grup takich samych liter, dlatego wzorcowe formy to: wy-ssać, u-czczić.
Gdy granica pomiędzy rdzeniem i przyrostkiem jest widoczna, podziału należy dokonać w taki sposób, aby oddzielić przyrostek od rdzenia, np. krakow-ski, sprzątacz-ka.
Podział wyrazów złożonych
Wyrazy złożone, które składają się z dwóch lub więcej rdzeni, dzielimy w miejscu złożenia, pamiętając o tym, aby element łączący (np. -o-, -i-, -y-) pozostawić w pierwszym członie, np. jasno-zielony, kary-godny.
Tę samą zasadę stosujemy w odniesieniu do wyrazów obcych, np. foto-grafia.
W wyrazach utworzonych od skrótowców literowych dopuszczalny jest wyłącznie podział na granicy nazw liter, np. pe-es-elowiec.
Komentarze