Przecinek jest znakiem interpunkcyjnym oddzielającym, czyli wyodrębniającym mniejsze części w obrębie wypowiedzenia. W języku polskim należy on do najczęściej stosowanych znaków interpunkcyjnych. Wiele osób nie wie, kiedy należy postawić przecinek lub stosuje go niewłaściwie. Wynika to z braku znajomości zasad użycia przecinka. Dlatego aby uniknąć popełniania błędów, należy je poznać.
Zasady użycia przecinka
Przecinek może być używany pojedynczo lub podwójnie. Stosowany podwójnie służy do wydzielenia wyrazu lub grupy wyrazów w obrębie zdania, np. Był to, jeśli się nie mylę, Sokrates.
Przecinki podwójne, które oddzielają wtrącone wyrazy lub grupy wyrazów, mogą być zastąpione myślnikami lub nawiasami. Trzeba jednak pamiętać, że myślniki oznaczają wtrącenie mocniejsze, a nawiasy najmocniejsze.
Przecinek pomiędzy zdaniami podrzędnymi
Zdanie podrzędne zawsze oddzielamy od nadrzędnego przecinkiem (bez względu na ich kolejność), np. Cóż pan myślisz, że mi na całą dobę wystarczy widok waszych galanterii i pańskiej siwizny? (B. Prus, „Lalka”). Gdy zdanie podrzędne jest wplecione w zdanie nadrzędne, wydzielamy je przecinkami z obu stron.
Wśród najważniejszych spójników, zaimków i partykuł, które wprowadzają zdania podrzędne, należy wymienić: aby, aczkolwiek, aż, ażeby, bo, bowiem, by, chociaż, choć, chyba że, co, czy, dlaczego, dlatego, dlatego że, dokąd, dopóki, gdy, gdyby, gdyż, gdzie, ile, iż, jak, jakby, jak gdyby, jaki, jakkolwiek, jako, jako że, jaki, jeśli, jeżeli, kiedy, kim, komu, kogo, kto, którędy, który, mimo iż, mimo że, na co, niech, nim, odkąd, o ile, po co, po czym, podczas gdy, pomimo iż, pomimo że, ponieważ, póki, przy czym, skąd, skoro, tak jak, tylko że, tym bardziej że, w razie gdyby, za co, zanim, zwłaszcza, że, żeby.
Przecinkiem wydziela się również imiesłowy zakończone na: -ąc, -wszy, -łszy, np. Spacerując po lesie, znalazł ptasie gniazdo.
Przecinkiem nie rozdziela się:
- połączeń partykuł, spójników i przecinków ze spójnikami, np. Poszedł tam, pomimo że się bał. Mógłbym to zrobić, tylko że nie mam czasu;
- dwóch sąsiadujących ze sobą spójników oraz spójnika i zaimka względnego, np. Powiedział, że jeśli potrzebuję pieniędzy, mogę liczyć na jego pomoc;
- utartych zwrotów, np. Ta sukienka leży jak ulał, Na widok dzika Marek uciekł gdzie pieprz rośnie;
- zaimków względnych wprowadzających pozorne, nierozwijane zdanie podrzędne, np. Nie wiem jak (Nie wiem, jak to się stało).
Przecinek pomiędzy zdaniami współrzędnymi połączonymi bezspójnikowo
Zdania współrzędne, które nie zawierają spójników, zawsze oddzielamy przecinkami, np. Wstał, rozejrzał się po domu, podszedł do lodówki, wyjął butelkę wody, odkręcił nakrętkę i zaczął pić z wyraźnym uczuciem ulgi.
Przecinek pomiędzy zdaniami współrzędnymi połączonymi spójnikami
Przecinkiem rozdzielamy zdania współrzędne połączone spójnikami:
- przeciwstawnymi (a, ale, aliści, inaczej, jednak, jednakże, jedynie, lecz, natomiast, przecież, raczej, tylko, tylko że, tymczasem, wszakże, zaś, za to, np. Nie chciał iść do szkoły, lecz zmusiła go do tego mama;
- wynikowymi (więc, dlatego, toteż, to, zatem, stąd, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, i (= więc, toteż), przeto, tedy), np. Adam znalazł dobrą pracę, więc był szczęśliwy;
- synonimicznymi, nazywanymi także wyjaśniającymi (czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy), np. Ma zbyt wysoki poziom cukru, czyli jest zagrożony cukrzycą.
Przecinkiem nie rozdzielamy zdań współrzędnych połączonych spójnikami:
- łącznymi (i, oraz, tudzież, i zarazem), np. Jutro chciałbym zrobić zakupy i iść do kina;
- rozłącznymi (lub, albo, bądź, czy), np. W wakacje pojedziemy nad morze albo odwiedzimy ciocię mieszkającą w Zakopanem;
- wyłączającymi (ani, ni), np. Tego dnia nie poszłam do szkoły ani nie odwiedziłam babci.
Przecinek między częściami zdania pojedynczego
Człony zdania pojedynczego mogą być połączone za pomocą spójników lub bezspójnikowo, np. Czuję się zdrowy, gotowy do pracy. Takie zdanie możemy przeformułować w następujący sposób: Czuję się zdrowy i gotowy do pracy. Przecinek stawiamy między podmiotami (np. Ania, Zosia i Kasia poszły razem do szkoły), dopełnieniami (np. Antek kupił mleko, ser i jajka) i przydawkami równorzędnymi (np. Za mną piękny, pełen wrażeń dzień).
Gdy części zdania pojedynczego są połączone za pomocą spójników, stosujemy takie zasady, jak w przypadku zdań współrzędnie złożonych.
Przecinek przed wyjaśnieniami i wyliczeniami
Gdy chcemy coś wyjaśnić lub wyliczyć, przecinek stawiamy przed całym wyrażeniem. Tego typu sformułowania zwykle rozpoczynają się od wyrażeń: to znaczy, to jest, czyli.
Przykład wyjaśnienia: Miałem dużo czasu, to jest 30 minut, ale i tak nie zdążyłem rozwiązać zadania.
Przykład wyliczenia: W szkolnej bibliotece można znaleźć wiele arcydzieł polskiej literatury, jak np. „Lalka”, „Potop”, „Nad Niemnem”.
Inne użycia przecinka
Przecinka używamy jeszcze w następujących sytuacjach:
- do wprowadzania wyrażeń wtrąconych, np. Maria jechała wtedy autobusem, chyba linii 165, czytając książkę i niczego się nie spodziewając;
- do wydzielania wyrazów będących poza zdaniem, mających charakter członów wtrąconych (bez wątpienia, doprawdy, oczywiście, niewątpliwie itp.), np. Nie wiem, doprawdy, co on w niej widzi;
- po wyrazach w wołaczu, np. Pani Kasiu, proszę się pospieszyć;
- po wyrazach wyrażających okrzyk, np. Halo, jest to kto?
Komentarze