Jakie są zasady pisowni CH i H? Spółgłoska zapisywana w języku polskim jako CH lub H jest głoską szczelinową, tylnojęzykową, bezdźwięczną. Rozróżnienie na dwa oznaczenia graficzne nie ma obecnie związku z odmiennym sposobem wymowy. Niegdyś CH wymawiano bezdźwięcznie, a H dźwięcznie. Z biegiem lat jednak H utraciło swoją dźwięczność i przez to pojawiają się problemy z wyborem poprawnego zapisu. Warto zatem poznać zasady ortograficzne, które w pewnym stopniu wyjaśnią, kiedy należy napisać CH, a kiedy H.
CH – zasady pisowni
Kiedy piszemy CH? Gdy:
- w wyrazie i jego formie pokrewnej wymienia się na SZ, np. duch – dusza, mech – meszek, machina – maszyna (wyjątki, czyli wyrazy, w których mimo wymiany na SZ zachowujemy H, np. wataha – watasze, yamaha – yamasze, braha – brasze);
- występuje na końcu wyrazu, np. zuch, proch, dach, ulicach, samochodach (wyjątki – w niektórych wyrazach zapożyczonych stosuje się pisownię H, np. druh, Allah (ale też Allach), Czatyrdah, Utah, Hezbollah);
- występuje po literze S, np. pascha, schody, schnąć, schadzka, schizofrenia (wyjątkami są wyrazy obcego pochodzenia, w których połączenie SH czyta się jako SZ, np. show, oraz zaczynające się od przedrostków fis- i dys-, np. fisharmonia, dysharmonia);
- pojawia się w rozpoczynającej wyraz cząstce: chalko-, chiro-, chondro-, choreo-, chrono-, chryzo-, np. chalkozyn, chiromanta, chondropatia, choreografia, chronologia, chryzopraz.
H – zasady pisowni
Kiedy piszemy H? Gdy:
- w wyrazie i jego formie pokrewnej zachodzi jedna z następujących wymian: H na G, np. wahanie – waga; H na Ż, np. druh – drużyna, Sapieha – Sapieżanka; H na Z, np. błahy – błazen;
- pojawia się w rozpoczynającej wyraz cząstce: hekto-, helio-, hetero-, higro-, hiper-, hipo-, homeo-, homo-, hydro-, np. hektolitr, heliocentryzm, heterozygota, higroskopijny, hiperbola, hipopotam, homeopatia, homogenizowany, hydrologia, hipoalergiczny;
- występuje po literze Z, np. zhańbić, zharmonizować, zhardzieć, zhakować.
Zarówno CH, jak i H możemy spotkać w wielu różnych wyrazach, których pisownia nie jest uzależniona od żadnych reguł ortograficznych. Dlatego też za każdym razem, aby wyjaśnić pojawiające się wątpliwości, należy zajrzeć do słownika ortograficznego.
Komentarze